Szlak Architektury Drewnianej
SZLAK ARCHITEKTURY DREWNIANEJ – składa się z ponad 200 najcenniejszych i najciekawszych zabytków i obiektów drewnianych w Małopolsce. Na Szlaku znalazły się malownicze kościoły, piękne cerkwie, smukłe dzwonnice, staropolskie dwory, drewniane wille i skanseny, należące do najcenniejszych zabytków ludowej kultury materialnej. Szlak powstał w 2001 roku z inicjatywy Województwa Małopolskiego. Po opracowaniu koncepcji szlaku wszystkie obiekty zostały oznakowane tablicami, a dojazd do nich znakami drogowymi.
W 2003 roku cztery kościoły drewniane z Małopolski zostały szczególnie wyróżnione wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO. Należą do nich: kościół pw. św. Michała Archanioła w Binarowej, kościół pw. św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim, kościół pw. św. Leonarda w Lipnicy Murowanej i kościół pw. św. Filipa i św. Jakuba w Sękowej. Natomiast w 2013 roku do Listy UNESCO dopisane zostały cztery cerkwie, wchodzące w skład Szlaku. Są to: cerkiew pw. św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku, cerkiew pw. Opieki Bogurodzicy NMP w Owczarach, cerkiew pw. św. Paraskewii w Kwiatoniu oraz cerkiew pw. św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych.
Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce
www.drewniana.malopolska.pl
WIERCHOMLA WIELKA
CERKIEW PARAFIALNA GRECKOKATOLICKA PW. ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA - drewniana cerkiew, przekształcona w kościół parafialny obrządku katolickiego, wybudowana została przez łemków w 1821 r. i przebudowana w 1906 r. Wewnątrz ikonostas o bogatej dekoracji snycerskiej w stylu barokowym z II. poł. XlX w. Nawę, prezbiterium i przybudówki zakrystyjne nakrywają oddzielne dachy wielospadowe, a kruchtę dach dwuspadowy. W dachach znajdują się baniaste wieżyczki z latarniami, a przybudówki zwieńczone są niewielkimi kopułkami. Wnętrze cerkwi nakrywają stropy płaskie z fasetami. Barokowo-klasycystyczna polichromia ścian i stropów o motywach architektonicznych i figuralnych z 1928 r. W świątyni znajduje się cenne wyposażenie z XVIII-XIX w.: ikonostas o bogatej dekoracji snycerskiej w stylu barokowym z XIX w. oraz pochodzący z tego samego czasu ołtarz w kształcie konfesji w prezbiterium. W tle ołtarza znajduje się ikona Ukrzyżowanie. W nawie znajdują się rokokowe ołtarze z XVIII i XIX w. Dziewiętnastowieczny rodowód mają obrazy i feretrony z ikonami. Cerkiew obecnie jest jedną z ciekawszych budowli związanych z kulturą łemkowską.
SZCZAWNIK
DAWNA CERKIEW GRECKOKATOLICKA PW. ŚW. DYMITRA - obecnie istniejąca świątynia zbudowana została w 1841 r., w typie sakralnego budownictwa zachodnio-łemkowskiego. Posiada drewnianą konstrukcję zrębową i wieżę o konstrukcji słupowej. Budynek trójdzielny i jednonawowy. Nad nawą i prezbiterium występują pozorne sklepienia zwierciadlane. Dachy są łamane, podbite gontem i kryte blachą. Zdobią je trzy baniaste wieżyczki ze ślepymi latarniami. Wnętrze cerkwi ma wystrój charakterystyczny dla budownictwa sakralnego greckokatolickiego byłego "klucza muszyńskiego". Większość znajdujących się tam zabytków pochodzi z XIX wieku. Jednak część z nich szczególnie cennych, ma wcześniejszy rodowód. Pochodzą prawdopodobnie ze świątyni, która pierwotnie stała na miejscu obecnej cerkwi. Są to: późnobarokowy ołtarz boczny z 1729 r. z ikona "Przemienienia Pańskiego" oraz z obrazem "Chrystus w grobie". W ołtarzu zachwyca bogata ornamentyka roślinno-geometryczna zdobień. Podobny rodowód ma dzwon z 1707 roku. Na uwagę zasługują ponadto dwa obrazy ludowe pochodzące z późniejszego okresu: motywy z 1854 r. "Ukrzyżowanie" oraz ikona "Św. Barbara" z 1867 r. Prezbiterium od nawy dzieli późnobarokowy ikonostas z przełomu XVIII/XIX wieku, podzielony według tematyki. U samej góry umieszczone są obrazy Patriarchów Starego Testamentu, niżej Matki Boskiej w różnych okresach jej życia, a jeszcze niżej Apostołów. Na wysokości ołtarza można zobaczyć obraz Św. Mikołaja, Matki Boskiej Gwiazdy Zarannej, Pana Jezusa oraz Św. Demetriusza patrona cerkwi, a najniżej sceny ze Starego Testamentu. Po wysiedleniu ludności łemkowskiej w latach 1945-47, cerkiew greckokatolicka stała się kościołem rzymskokatolickim.
BEREST
DAWNA CERKIEW GRECKOKATOLICKA PW. ŚW. KOSMY I ŚW. DAMIANA - obecnie kościół rzymskokatolicki, dawna cerkiew p.w. św. Kosmy i Damiana z 1842 r. Budowla jest drewniana, konstrukcji zrębowej, trójdzielna, szalowana gontami z wieżą konstrukcji słupowej z nadwieszoną izbicką, szalowana deskami z sobotami przy ścianach wieży. Dachy pobite blachą, wieże zdobią barokowe hełmy ze ślepymi latarniami i cebulastymi kopułkami z krzyżami. Na ścianach wewnętrznych zamieszczona jest polichromia figuralna z 1928 r. Zachowało się też pełne wyposażenie utrzymane w tradycji cerkiewnej z XVII-XX wieku m.in. ikonostas, dwa barokowe ołtarzyki boczne, ikona Matki Boskiej Izbańsiej z 1721 r.
CZYRNA
DAWNA CERKIEW GRECKOKATOLICKA PW. ŚW. PARASKIEWY - obecnie kościół- zbudowana w 1892 r. Świątynia jest drewniana, szalowana, trójdzielna, jednonawowa, konstrukcji zrębowej z wieżą konstrukcji słupowej zakończoną hełmem z latarniami i szczytową makowicą. Wnętrze utrzymane częściowo w tradycji cerkiewnej zawiera XX-wieczny ikonostas i nowe wyposażenie, umieszczone po zamianie kościoła. Kościół w typie sakralnego budownictwa zachodniołemkowskiego. W otoczeniu znajduje się cmentarz. W dolnej części wsi znajduje się XIX-wieczna kapliczka nad Czyrnianką.
MOCHNACZKA NIŻNA
DAWNA CERKIEW GRECKOKATOLICKA PW. ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA - obecnie kościół, zbudowana w XVII wieku. Przebudowa w 1787 r. i rozbudowa w 1846 r. Jest to budowla drewniana, konstrukcji zrębowej, szalowana, trójdzielna z dachem pobitym blachą, z wieżą konstrukcji słupowej z nadwieszoną izbicą, na której są malowane tarcze zegarowe, zakończona barokowym hełmem z ślepymi latarniami. Najstarszym i w całości zachowanym zabytkiem wewnątrz świątyni jest ikonostas barokowo-klasycystyczny z początku XVII/VIII wieku. Kościół posiada również dwa ołtarze barokowe z XVIII wieku oraz ambonę z XIX wieku. W pobliżu cerkwi znajduje się stary cmentarz z nagrobkami z XIX i XX wieku.
MUSZYNKA
DAWNA CERKIEW GRECKOKATOLICKA PW. ŚW. JANA EWANGELISTY - obecnie kościół, zbudowana w 1689 r. Budowla drewniana, trójdzielna, szalowana, pobita blachą, w typie cerkwi zachodniołemkowskich. Dachy nad nawą i presbiterium łamane, nad babińcem siodełkowe, zwieńczone baniastą wieżyczką ze ślepą latarnią. Wnętrze zawiera ikonostas z XVIII wieku, natomiast w ołtarzu bocznym obraz św. Barbary z ołtarza polowego obozu konfederatów barskich.
PIORUNKA
DAWNA CERKIEW GRECKOKATOLICKA PW. ŚW. KOSMY I ŚW. DAMIANA - obecnie kościół - zbudowana w 1789 r. w typie sakralnego budownictwa zachodnio-łemkowskiego. Świątynia jest drewniana o konstrukcji zrębowej, trójdzielna, szalowana gontem, z wieżą, słupowa z nadwieszoną izbicą, szalowaną deskami z cebulastym hełmem pobitym blachą. Całość kościoła wieńczą trzy baniaste kopuły. Wewnątrz zachował się rokokowy ikonostas i boczne ołtarzyki późnobarokowe z końca XVIII wieku. Odnawiana w 1909 r. i w latach międzywojennych. W pobliżu znajduje się drewniana dzwonnica i przycerkiewny cmentarz.
POLANY
DAWNA CERKIEW GRECKOKATOLICKA PW. ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA - obecnie kościół, zbudowana w 1820 r. Świątynia jest drewniana o konstrukcji zrębowej, dwudzielna, szalowana z gontami i namiotowymi dachami, pobitymi blachą. Wieża konstrukcji słupowej o pochyłych ścianach z izbicą i babińcem. Całość wieńczą trzy baniaste wieżyczki ze ślepymi latarniami. Wnętrze budowli zawiera: zachowany ikonostas, ołtarzyki boczne, ikony, feretrony pochodzące z XVII-XIX wieku oraz barokową ambonę z 1700 r.
POWROŹNIK
DAWNA CERKIEW GRECKOKATOLICKA PW. ŚW. JAKUBA MŁODSZEGO APOSTOŁA - obecnie kościół rzymskokatolicki, zbudowana w 1606 r. To świątynia drewniana, trójdzielna, jednonawowa, konstrukcji zrębowej z okazałą wieżą, konstrukcji słupowej z nadwieszoną izbicą. Cerkiew zakańczają trzy baniaste wieżyczki ze ślepymi latarniami. Ściany zewnętrzne, dachy i wieżyczki pobite gontem. Wnętrze z zachowaną polichromią figuralną, ołtarz główny z ikoną Matki Bożej typu hodegetria, ikonostas, pojedyncze unikalne ikony z XVII wieku oraz ambona z 1700 r. Na wieży znajduje się dzwon z 1615 r.
TYLICZ
DAWNA CERKIEW GRECKOKATOLICKA PW. ŚW. KOSMY I ŚW. DAMIANA - cerkiew/kościół cmentarny, zbudowana w 1743 r. w typie sakralnego budownictwa zachodnio-łemkowskiego, przebudowany ok.1930 r. Budowla drewniana, oszalowana, konstrukcji zrębowej, trójdzielna, jednonawowa z wieżą konstrukcji słupowej podbitą gontem. Obiekt wieńczą trzy wieżyczki z baniastymi hełmami. We wnętrzu wyposażenie o charakterze cerkiewnym: znajduje się polichromia z 1938 r., wykonana z okazji 950-lecia Chrztu Rusi oraz ikonostas z I poł. XVIII wieku.